Azərbaycanda dekabrın 6-da Rabitə işçiləri günü qeyd edilir. Məhz 1881-ci ilin bu günündə Bakıda ilk telefon xətti çəkilib. Bununla belə, dünyanın qədim mədəniyyət mərkəzlərindən biri olan Azərbaycanda rabitənin inkişaf tarixi xeyli əvvəllərə gedib çıxır. Üstəlik, qədim insanlar anlayışındakı ünsiyyətlər, əlbəttə ki, müasirlərdən fərqlənirdi, baxmayaraq ki, sosial şəbəkələrdə və messencerlərdə yazışmaların son tendensiyalarına diqqətlə baxsanız, işarələr və qayaüstü rəsmlərlə danışan qədim insanların izlərini izləyə bilərsiniz, emosiyalarımızı “Like”-“Dislike” və emojilərlə ifadə etdiyimiz kimi. Tarixə nəzər saldıqda isə görərik ki, bütün dünyada olduğu kimi, Azərbaycanda da dövlət səviyyəsində ilk rabitə vasitəsi poçt olub. İlk dəfə 1501-ci ildə Səfəvilər dövlətinin başçısı Şah İsmayıl Xətai poçtun əsasını qoyub. Tarix boyu rabitə yolları elçilər, karvanlar və digər mövcud formalar tərəfindən dəstəklənmişdir. Azərbaycan ərazisindən keçən İpək Yolu türk və İslam dünyasının inkişafına faydalı təsir göstərmiş, eyni zamanda kommunikasiyanın inkişafına da öz töhfəsini vermişdir. Bu gün qədim İpək Yoluna yaxın marşrut boyunca Azərbaycan ərazisindən də keçən müasir telekommunikasiya fiber-optik kabel xətləri fəaliyyət göstərir və yaradılır. Bu cür layihələr müxtəlif qitələr və ölkələr arasında rəqəmsal uçurumu aradan qaldırmağa, yoxsulluğu azaltmağa və inkişaf etməkdə olan ölkələrin iqtisadiyyatlarının artımını sürətləndirməyə imkan verir. Əsrlər boyu, ildən-ilə Azərbaycan regionda öz mövqeyini qoruyub saxlayır və regional mərkəz kimi onları gücləndirməyə çalışır. Azərbaycan ərazisindən keçən İpək Yolu Türk və İslam dünyasının inkişafına faydalı təsir göstərmiş, eyni zamanda kommunikasiyanın inkişafına da öz töhfəsini vermişdir. 

İlk telefonun tarixi

Bu gün istifadə etdiyimiz müasir telefonun prototipi 1860-cı ilin əvvəllərində İohan Filip Reiss tərəfindən yaradılmışdır, lakin ilk telefon praktiki baxımdan istifadə olunmur.

Reisin ilk telefonu

Daha sonra, 1876-cı il fevralın 14-də amerikalı ixtiraçılar Alexander Bell və Elisha Grey praktik istifadə üçün uyğun telefon yaratdılar. Qrey ixtirası üçün patent üçün müraciət etdiyindən 2 saat gec patent Bellə keçir.

O dövr üçün unikal olan bu qurğu 1881-ci ilin noyabrında Nobel Qardaşları Cəmiyyətinin Bakı qubernatoru general-leytenant Pozenə telefon quraşdırılmasına icazə verilməsi xahişi ilə müraciəti əsasında Azərbaycana gəlib. Uzunluğu 6 km olan ilk telefon xətti Nobel Qardaşları Cəmiyyətinin baş ofisini cəmiyyətin sədri və baş mühəndisinin evləri ilə birləşdirdi. Rəsmi olaraq bu, Azərbaycanda ilk telefon xətti hesab olunur. Moskva-Peterburq xətti çəkildikdən sonra 1904-cü ildə 200 nömrəli sistem stansiyaları Bakı şəhərinin seçilmiş sakinlərinə xidmət göstərirdi. Azərbaycanda ilk regional stansiya 1910-cu ildə Qubada yaranmışdır. Bunun ardınca 1914-cü ildə Gəncədə oxşar Bakı stansiyaları meydana çıxdı və 1920-ci ilə qədər artıq beş oxşar stansiya var idi. 1920-ci ildə Azərbaycanda 50 poçt müəssisəsi fəaliyyət göstərirdi.

Bakı, 1909 , Ericsson telefon stansiyası  

Aşağıdakı fotoda gördüyünüz kimi, o vaxtdan bəri rabitə sektoru telefon stansiyalarında, poçt və teleqrafda işləyən qadınlar üçün açıqdır.

Bakı, 1910 , telefon stansiyası

Bakıda ilk mərkəzləşdirilmiş kommutasiya telefon stansiyasının yaradılması və onun 20 il müddətinə istifadəyə verilməsi haqqında müqavilə 1886-cı il mayın 26-da I dərəcəli tacir Qustav İvanoviç List ilə Poçt Teleqraf Baş İdarəsi tərəfindən bağlandı. Bakı şəhərində mərkəzləşdirilmiş kommutasiya şəbəkəsinin 40 telefon istifadəçisi olub.

İkinci Dünya Müharibəsinin başlaması və ondan sonrakı illərdə aparılan bərpa işləri Azərbaycanın rabitə sektorunda müəyyən canlanma yaradır. Ötən əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində, SSRİ-nin tənəzzülü zamanı rabitə sahəsində müəyyən durğunluq müşahidə olundu, lakin dövlət müstəqilliyini əldə etdikdən sonra Azərbaycan siqnalçıları metropoliten və regional şəbəkələri, xüsusən də ATS-ləri yenidən qurmağa başladılar. işğal altında olan sərhəd rayonları. Həmin dövrdə Trans-Asiya-Avropa fiber-optik kabel magistralının yaradılması üzrə layihələndirmə işlərinə başlanıldı. Məhz bu illərdə bugünkü müasir rabitə sisteminin əsası qoyuldu və bu, sonradan yalnız şəbəkəsini artırdı və əhatə dairəsini genişləndirdi.

Mobil rabitənin yaranma tarixi

Mobil rabitə Azərbaycana 1994-cü ildə Bakcell-in gəlişi ilə gəldi. Bakcell-in partnyoru bazara istifadə etdiyimiz smartfonlardan həm ölçü, həm qiymət, həm də funksionallıq baxımından çox fərqli telefonları təqdim edən Motorola şirkəti idi.

Daha sonra yeni mobil mobil rabitə sistemi – GSM-900 ilə bazara daxil olan mobil rabitə xidmətləri bazarına Azercell Telekom şirkəti çıxdı. İndi mobil cihazların siyahısı Ericsson, Siemens və Nokia-nın daha yığcam mobil telefonları ilə genişləndirilib. Bazarda rəqabətin yaranmasına AzercellTelekomun yaranması da öz töhfəsini verib ki, bu da mobil xidmətlərin və mobil cihazların qiymətlərinin ucuzlaşmasına səbəb olub. İlk dəfə olaraq əvvəlcədən ödənişli kartlar istifadəçilərə təqdim edilib. Artan rəqabət nəticəsində Bakcell şirkəti yeni səviyyəyə yüksəlib və bazara daha keyfiyyətli GSM-1800 mobil rabitəsini təqdim edib.

Daha sonra, 2007-ci ildə “Azerfon”un “Nar” brendi ilə bazara çıxması bazarda rəqabət mühitinin gücləndirilməsi, bununla da tariflərin aşağı salınması və yeni texnologiyaların tətbiqi məqsədi daşıyırdı. Və bu planlar həyata keçirildi, 3G və 4G xidmətləri bazara çıxdı, mobil internet çox inkişaf etdi, mobil operatorların əhatə dairəsi genişləndi.

Hazırda isə “Azercell Telekom” şirkəti 5G texnologiyasının geniş miqyasda tətbiqi ilə bağlı tədbirlər görür.

Rabitənin inkişafında mobil rabitənin rolu və inkişaf perspektivləri

Hazırda Azərbaycanda qlobal tendensiyalara uyğun olaraq mobil rabitə istifadəçiləri təkcə səsli rabitə, SMS, MMS xidmətlərindən deyil, həm də mobil internet, mobil TV, mobil rəqəmsal imza xidmətlərindən istifadə etməklə yanaşı, mobil pul kisəsi və s.

Bu gün dövlət orqanlarına müraciət etmək və dövlət xidmətlərindən istifadə etmək üçün insanların www.e-gov.az portalına və ya www.asan.az portalına müraciət etmələri kifayətdir.

Ölkəmizdə telefon rabitəsinin yaradılması tarixinin özü yeni istehsalın idarə edilməsi ilə bağlıdır və onun inkişafının ilkin mərhələsində zavodlar və neft mədənləri arasında rabitəni təmin etmək ilə bağlıdır. Müasir virtual ticarət platformaları Azərbaycan məhsullarının beynəlxalq bazarlara çıxarılması üçün platformaya çevrilib ki, bu da ölkə iqtisadiyyatının qeyri-neft sektorunun inkişafı üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Hazırda İKT həm də dövlət idarəçiliyinin bir hissəsinə çevrilib və bununla əlaqədar kibertəhlükəsizlik məsələlərinin aktuallığı artıb. Bütövlükdə internetin, xüsusən də mobil internetin əhatə dairəsinin genişləndirilməsi, onların üstünlüklərindən əhali tərəfindən geniş istifadə imkanlarının genişlənməsi “elektron hökumət”in inkişafı məqsədilə mobil proqramların hazırlanması, həyata keçirilməsi zərurətini yaradır.

Azərbaycanda artıq müasir texnologiyalara əsaslanan rasional və daim təkmilləşən dövlət idarəçiliyi yaradılıb və bu istiqamətdə daim təkmilləşmə işləri aparılır.