Bu gün, 28 aprel görkəmli Azərbaycan oftalmoloqu, akademik, professor – Zərifə Əliyevanın dünyaya gəlməsinin 100 illiyi qeyd edilir.
Zərifə Əliyeva 28 aprel 1923-cü ildə Azərbaycanın gözəl guşəsi olan Azərbaycan Naxçıvan Muxtar Respublikasının Şərur rayonunun Şahtaxtı kəndində anadan olub. Görkəmli dövlət və ictimai-siyasi xadim, dahi şəxsiyyət Əziz Məmmədkərim oğlu Əliyevin ailəsində 23-cü ilin baharı on illər sonra bu ailənin adını zirvələrə qaldıracaq parlaq bir şəxsiyyətin doğulması ilə yadda qaldı, onun ən vacib vəzifəsi xalqa xidmət etmək, Vətənin layiqli qızı olmaq olacaqdı…
Atası Əziz Məmmədkərim oğlu Əliyev və anası Leyla Cabbar qızı Abbasova ilkin olaraq Azərbaycan torpağı olan İrəvan quberniyasında anadan olublar. Azərbaycanlılara qarşı qəsdən həyata keçirilən soyqırım siyasəti, 1918-ci ildə Əziz Əliyevi Sankt-Peterburqdakı təhsilini yarımçıq qoyub vətəninə dönməyə məcbur etdi, İrəvandakı zülmə məruz qalan ailəsini Şahtaxtı kəndinə köçürmək üçün. Zərifə Əliyeva burada doğuldu. 1923-cü ilin mayında Əziz Əliyev Bakıya köçmək qərarı verdi.
Ömrünü Azərbaycan mədəniyyətinin, musiqisinin, elminin inkişafına həsr etmiş böyük söz və sənət ustaları – Üzeyir Hacıbəyov, Müslüm Maqomayev, Mirasadulla Mirqasımov, Bülbül, Səməd Vurğun və digər görkəmli şəxsiyyətlər ilə yaxın ailə və mənəvi əlaqələri olan bir ailədə böyüyən Zərifə Əliyeva, zaman keçdikcə özü də Azərbaycan aydınlarının ən gözəl təcəssümü oldu.
Bundan sonrakı taleyini tibb elminə həsr etməyi qarşısına məqsəd qoyan Zərifə Əliyeva, 1942-ci ildə orta məktəbi bitirdikdən sonra, 1947-ci ildə fərqlənmə diplomu ilə bitirdiyi Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunun müalicə və profilaktika fakültəsinə daxil oldu.
Məhz o illərdə traxoma kimi yoluxucu göz xəstəliyi Azərbaycanda geniş yayılmışdı ki, bu da ciddi problemlərə, hətta tam görmə qabiliyyətinin itkisinə səbəb olurdu. Zərifə Əliyeva traxoma ilə mübarizə üzrə tibbi və profilaktik tədbirlərin təşkilində və həyata keçirilməsində fəal iştirak etmişdir. Zərifə Əliyeva qörmə qüsuru olan insanlara Günəşin, Ayın gözəlliyini, təbiətin rəngarəngliyini, cəlbedici gözəlliklərini görmək fürsətini itirmiş insanlara görmə qabiliyyətini və həyat eşqini qaytarmağı xəyal edirdi.
Bu istək onu Moskvaya gətirir və Zərifə Əliyeva Mərkəzi Həkimlərin Təkmilləşdirmə İnstitutunda iki illik ixtisas kursu zamanı oftalmoloq ixtisasına yiyələnir. İxtisaslaşma kurslarını uğurla başa vuraraq o vətəninə qayıdır, 1949-cu ildən etibarən Azərbaycan Elmi Tədqiqat Oftalmologiya İnstitutunda tədqiqatçı kimi işə başladı, 1950-ci ildə praktik tibb fəaliyyəti ilə yanaşı aspiranturaya daxil oldu və elmi tədqiqatlarına davam etdi.
Azərbaycanda traxomanı məhv etməyi qarşısına məqsəd qoyan Zərifə Əliyeva bunun çox mürəkkəb və çətin bir problem olduğunu yaxşı bilirdi. Bununla birlikdə, bu işin mürəkkəbliyinə və məsuliyyətinə baxmayaraq, uğur qazana bildi. Uğurlu tədqiqatların nəticələri Z. Əliyevanın “Traxomanın sintomisinlə digər terapiyalarla birlikdə müalicəsi” elmi namizədlik dissertasiyanın əsasını qoydu və 1960-cı ildə o dissertasiyasını müvəffəqiyyətlə müdafiə etdi. Tezliklə bu sahədə ixtisaslaşmış, doktorluq dərəcəsi alan Zərifə Əliyevanın təklif etdiyi müalicə metodu respublikanın hər yerində tətbiq olunur və ölkə bu xəstəlikdən qurtulur. Məhz buna görə də Azərbaycanda traxomanın sosial xəstəlik kimi aradan qaldırılması Zərifə Əliyevanın adı ilə əlaqələndirilir.
Elmi tədqiqatların nəticələrinə görə Z.Əliyeva bir sıra monoqrafiyalar, xüsusən də “Şin istehsalında peşə göz patologiyası”, “Xroniki yod intoksikasiyasında oftalmologiya” və “Yod sənayesində peşə göz xəstəliklərinin qarşısının alınması” adlı bir sıra monoqrafiyalar dərc etmişdir və dünya səviyyəsində tanınmışdır.
1981-ci ildə, oftalmologiyanın inkişafına böyük töhfə verən görmə orqanının peşəkar patologiyası sahəsində elmi tədqiqat larına görə professor Z. Əliyeva oftalmologiya sahəsində ən yüksək mükafata – Akademik M.İ. Averbax adına SSRİ Tibb Elmləri Akademiyasının mükafatına layiq görüldü. Professor Z. Əliyevanın belə yüksək mükafata layiq görülən ilk qadın alim olması da diqqət çəkir.
Elmi fəaliyyətlə yanaşı, Zərifə Əliyeva Azərbaycanın ümummilli lideri Heydər Əliyevin sadiq həyat yoldaşı, qayğıkeş ana, ecazkar qadın idi. Z. Əliyeva valideynlərinə layiq olan, Azərbaycanı sevən, Vətənimizin qüruru olan iki övlad böyüdüb. Ananın övladını özündən çox sevdiyini deyirlər, onu yaxından tanıyanlar, Zərifə Əliyevanın məhz belə bir ana olduğunu deyirlər. Çətin həyatı olan həyat yoldaşı Prezident Heydər Əliyev, ömrünü Azərbaycana həsr etmiş, müqəddəs fikirlər naminə səylərini əsirgəməyən böyük bir şəxsiyyət idi.
Təəssüf ki, Zərifə Əliyeva Azərbaycanın bugünkü, fəxr ilə dolu, çiçəklənən və qalibiyyət əldə etmiş dövrünün şahidi olmadı. O, elmə və tarixə verdiyi töhfəsi ilə daim Azərbaycan xalqının yaddaşında qalacaq.
Aynur Vəliyeva